Αυτό που νομίζεις πως *δεν* είσαι και το σύνδρομο του “απατεώνα”

Σκέψου λίγο αν έχεις βιώσει κάτι σαν τα παρακάτω:

Θέλεις να μιλήσεις στον/ην Διευθυντή/ντριά σου για να μετακινηθείς σ’εκείνη την θέση ευθύνης που μόλις άνοιξε. Είσαι σίγουρη/ος ότι το΄χεις, είσαι χρόνια στο τμήμα, γνωρίζεις ανθρώπους και διαδικασίες απ’ έξω κι ανακατωτά, όλοι σε εμπιστεύονται για τη δουλειά που κάνεις, άσε που και οι σπουδές σου είναι πάνω στο αντικείμενο. Τη στιγμή που πας να στείλεις εκείνο το mail, αρχίζεις να έχεις αμφιβολίες για τον εαυτό σου, αμφιβολίες που στηρίζονται σε ο,τιδήποτε μπορείς να φανταστείς, πράγματα όπως: «Ναι, σιγά μην κάνουν εμένα προϊστάμενο, που είναι πόσοι άλλοι στο τμήμα 20 χρόνια μεγαλύτεροι, με πολύ περισσότερη εμπειρία. Δεν έχω τα εφόδια. Άσ’το».

Θέλεις να γράψεις ένα βιβλίο. Το θες χρόνια, έχεις περάσει πολλά, έχεις φανταστεί το εξώφυλλο, έχεις σκεφτεί 2-3 διαφορετικούς τίτλους και θες ν’ανοίξεις την καρδιά σου και να βγάλεις προς τα έξω τα μαθήματα από τις εμπειρίες σου, τα συμπεράσματά σου. Η φωνή μέσα στο κεφάλι σου αναλαμβάνει δράση. «Ναι, σιγά, όλα αυτά τα έχουν πει τόσοι άλλοι πριν από μένα, με πολύ πιο δυνατές εμπειρίες ζωής, τι διαφορετικό και καλύτερο δηλαδή έχω να προσφέρω; Δεν είναι δυνατή η δική μου ιστορία. Καλύτερα να το αφήσω».
Πήρες την προαγωγή, πήρες αύξηση και εταιρικό αυτοκίνητο, έχεις ομάδα 10 ανθρώπων να διοικήσεις. Όλη σου η πορεία ως τώρα σε οδήγησε εδώ. Κι εσύ μέσα σου, νομίζεις πως «αυτή η θέση είναι too much, είσαι λίγη/ος για να ανταπεξέλθεις, πώς είναι δυνατόν να επέλεξαν εσένα; Σύντομα όλοι στην εταιρεία θα ανακαλύψουν πως είσαι fake και θα φανερωθείς».

Εάν ο,τιδήποτε παρεμφερές σας φαίνεται γνώριμο, δεν είστε μόνοι. Το «Σύνδρομο του απατεώνα»* είναι τόσο συνηθισμένο, που το 70% των ανθρώπων λένε ότι αισθάνονται έτσι τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους (Kamarzarrin, H., Khaledian, M., Shooshtari, M., Yousefi, E., & Ahrami, R. (2013). A study of the relationship between self-esteem and the imposter phenomenon in the physicians of Rasht city (Iran), European Journal of Experimental Biology, 3(2), 363-366). Και, δεν κάνει διακρίσεις – επηρεάζει όλα τα φύλα, όλες τις ηλικίες και κουλτούρες. Μπορεί να εμφανίζεται στις σχέσεις, στις σκέψεις σας ως γονέας, στην καριέρα σας ή ακόμα και στα χόμπι σας.

Τι είναι:

Το σύνδρομο του απατεώνα ήταν στην πραγματικότητα γνωστό ως «φαινόμενο του απατεώνα». Τη δεκαετία του 1970, οι ψυχολόγοι Suzanne Imes και Pauline Rose Clance επινόησαν τον όρο «φαινόμενο του απατεώνα». Η Clance εργαζόταν τότε σε ένα κολλέγιο και παρατήρησε ότι πολλοί φοιτητές με τους οποίους αλληλεπιδρούσε φαινόταν να έχουν μια παράλογη ανησυχία «μήπως τους ανακαλύψουν ως απάτες», παρά τα στοιχεία που υπήρχαν και αποδείκνυαν την ικανότητά τους.

Αυτή η αίσθηση του «δεν είμαι αρκετός/ή» συνήθως εμφανίζεται σε νέες επιδιώξεις ή νέες εμπειρίες-νέα περιβάλλοντα. Ως ένα βαθμό, αυτό είναι απολύτως φυσικό, αλλά για όσους βιώνουν το φαινόμενο, οι επιστήμονες λένε ότι η αιτία φαίνεται να είναι «εξαιρετικά υψηλές προσδοκίες », καθώς και «μη ρεαλιστικές αντιλήψεις για το τι σημαίνει να είσαι ικανός».

Εν συντομία, ο κύριος λόγος είναι, είτε πεποιθήσεις περί αυτό-αξίας, είτε η τελειομανία (και τα δύο, συνήθως, αλληλένδετα). Η ανθυγιεινή τελειομανία οδηγεί σε μη ρεαλιστικές προσδοκίες που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν, καθώς και σε έναν συνεχή φόβο αποτυχίας.

Τι μπορείς να κάνεις:

Το πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσουμε και να «κουράρουμε» οτιδήποτε μας απασχολεί, είναι η παύση για παρατήρηση. Πώς θα βελτιώσεις κάτι αν πρώτα δεν το αναγνωρίσεις και του δώσεις το χρόνο του να δεις τι θέλει να σου πει; Αδύνατον. Στην προκειμένη περίπτωση, όλως παραδόξως, αυτό που πρέπει να βελτιωθεί είναι συνήθως η.. τελειομανία.

Το δεύτερο, είναι να μιλήσεις σε κάποιον. Αν όχι σε κάποιον σύμβουλο, τότε σίγουρα σε κάποιον δικό σου άνθρωπο, του οποίου την κρίση εμπιστεύεσαι και που ξέρεις πως δεν ωραιοποιεί τα πράγματα και αν είναι να σου κάνει κριτική, θα την κάνει. Γιατί σ’ εκτιμά και θέλει να προοδεύεις. (Ελπίζω να έχεις τέτοιους ανθρώπους στη ζωή σου και να τους κρατάς!)

Τέλος, σας αφήνω με μια φράση να επεξεργαστείτε:

Εάν είστε τόσο εν- και ευ-συνείδητοι, ώστε να ανησυχείτε ότι μπορεί να είστε απάτη … τότε, πιθανότατα να μην είστε.

*”Imposter syndrome”, αρχικά επινοημένο ως «Imposter phenomenon».

Άντζελα Πανταζή

Mindfulness-based Personal & Organizational Coach